Home » Eetbaar

Tag: Eetbaar

Bosplanten en Stinzen

Het voorjaar is de tijd voor vroeg bloeiende planten die onder bladverliezende bomen en struiken groeien. Ze worden ook wel bosplanten en stinzenplanten genoemd. Een aantal van deze planten zijn eetbaar. De bekendste is natuurlijk de daslook (Allium ursinum) maar ook de kraailook (Allium vineale), de grote bosaardbei (Fragaria moschata) en het bosaardbeitje zijn bekend, net als de sleutelbloemen. Dat van de adderwortel (Persicaria bistorta) het jonge blad gegeten kan worden en van de kuifhyacint (Muscari comosum) en tijgerlelie (Lilium martagon) de bollen eetbaar zijn is minder bekend.

Primula veris en Fragaria vesca
Primula veris en Fragaria vesca

Dit voorjaar wordt er een tuin (ontwerp buro harro) aangeplant waar ik, voor een gedeelte het beplantingsplan heb gemaakt met een grote variatie aan bos- en stinzenplanten. Van een aantal van deze planten pluk je in het voorjaar de jonge uitlopers of het jonge blad. Sommige eet je rauw, anderen moeten even gekookt worden. Ze zijn rijk aan vitaminen en mineralen. Bloedzuring, verschillende primula’s, maartse – en hoornviooltjes, eendagslelie’s, japans hoefblad en de struisvaren, maar ook hondstand en valse salomonszegel komen in de tuin.

Beplantingsplan Stinzetuin  Erve Kolkenstein
Beplantingsplan Stinzetuin Erve Kolkenstein

Een aantal van deze tuinplanten komen van oorsprong uit Japan.  In Japan gaan of gingen de bewoners in het voorjaar erop uit om jonge scheuten van verschillende planten te oogsten, in Japan noemen ze dit wildplukken ‘Sansai’, letterlijk: Groenten uit de bergen. Tegenwoordig gaan de meeste japanners voor deze planten de bergen niet meer in, ze wonen ver weg in de stad, ze kopen het in de supermarkt. Helaas verdwijnt er veel kennis over de eetbare planten door de vergrijzing van de bevolking en het wegtrekken van jonge mensen uit de bergdorpen. Hosta, Japans Hoefblad, Struisvaren, Eendagslelie en Duivelswandelstok worden geplukt maar ook de bekende paardenbloem, de gewone melkdistel en vogelmuur worden zowel hier in Europa als door de japanners geplukt en gegeten.

Japans hoefblad - Petasites japonicus
Japans hoefblad – Petasites japonicus

Terug naar het beplantingsplan, in deze tuin komen verschillende planten waarvan de smaken weer ontdekt moeten worden. Vergeten groenten, kruiden, vruchten, knollen en zaden die het verleden van onze Europese keuken naar boven halen maar ook nieuw te ontdekken smaken uit de Oosterse wereld en planten en kruiden die door de oorspronkelijke bewoners van Noord- en Zuid-Amerika geplukt en gegeten werden en nu weer ontdekt worden. Voor al deze, vaak bekende, tuinplanten is het wel raadzaam om te checken welke delen eetbaar zijn en in welke tijd van het jaar ze geoogst kunnen worden.

Natuurlijk moeten ze wel biologisch gekweekt zijn!

Foto Japans hoefblad: Wikipedia commons

Trachystemon orientalis

Wildpluk buitenland kan tuinpluk worden.

Behalve in Nederland wordt er in andere landen om ons heen natuurlijk ook in het wild geplukt. De mensen daar hebben nog veel kennis over de te eten en te vinden planten, kruiden en paddenstoelen. Vaak zijn dat dezelfde planten en kruiden als hier in Nederland, afhankelijk van de aanwezige grondsoort en groeiomstandigheden. Paardenbloemen, zuringsoorten, brandnetel, duizendknoop soorten, enz. overal groeien ze wel en worden ze geplukt en gegeten. Mijn interesse gaat uit naar planten die daar oorspronkelijk groeien en gegeten worden. Planten die daar bekend zijn als eetbaar maar hier vaak alleen maar als een tuinplant. Planten uit Turkije, de Balkan, of nog verder naar het oosten tot aan China en Japan toe.

Al lezend kwam ik een aantal planten tegen die in het voorjaar in Turkije geoogst worden en o.a. op de markt in Istanbul en andere plaatsen rond de zwarte zee worden aangeboden. Deze planten zijn rijk aan antioxidanten. Behalve de bij ons bekende Klein Hoefblad (Tussilago farfara), Papegaaienkruid ( Amaranthus retroflexus) en de Schapenzuring ( Rumex acetosella) kwam ik ook de Trachystemon orientalis tegen.

 Trachystemon orientalis

Trachystemon orientalis, in blad
Trachystemon orientalis, in blad

De Trachystemon is een plant uit de Borage familie en hier bekend als een bosplant die, op schaduw en halfschaduw plekken in de tuin, grote vlakken kan vullen met z’n grote blad. Ze bloeien in april en mei, als het blad net uitloopt, met mooie blauwe bloemen. De plant wordt zo’n 40 cm hoog. De Engelse naam is Abraham-Isaac-Jacob, (rare naam voor een plant maar gegeven vanwege het feit dat de kleur van de bloemen veranderd naarmate ze uitbloeien.) of Oosterse Borage. Van oorsprong afkomstig uit Bulgarije, Turkije en Georgië maar inmiddels, geïntroduceerd als tuinplant (1868) of meer recentelijk, meegenomen door immigranten als groente. De plant komt in Engeland en Duitsland al op verschillende plekken verwilderd voor. Of de Trachystemon in Nederland al buiten de tuinen gesignaleerd is, is niet bekend.

Trachystemon orientalis, jonge scheuten
Trachystemon orientalis, jonge scheuten

In Turkije word de plant plaatselijk verschillend benoemd o.a. Hodan, Galdirek, Kaldõrõk of Kalduruk. De gegeten delen zijn de bloemscheuten, de wortelstokken, het blad en de bloemen. De plantdelen worden zowel gekookt als gebakken in olie en met eieren gegeten. De wortelstokken (rizomen) en de bloemen worden ook wel ingemaakt.

Trachystemon  orientalis, bloem
Trachystemon orientalis, bloem

(foto’s: Wikipedia)

 

Plant: Amaranthus

 

Amaranthus: Bloem van de maand en ‘voedsel van de toekomst’

Amaranthus is de bloem van augustus in de seizoensbloemen campagne van Bloemenbureau Holland. De amaranthus heeft rode/ paarse of groene pluimen maar er zijn ook bruine en terra-kleurige pluimen bekend. Vooral de hangende staarten zijn mooi te verwerken in boeketten en bloemwerk in combinatie met andere zomerbloemen, siergrassen en bessen.

amaranthpureseasonalflowers

Als bladplant is de amaranthus een mooie eenjarige plant met fel gekleurd blad.
Dat van de amaranthus alles gegeten kan worden, het blad, de wortels, zaden en bloemen, is nog niet bij iedereen bekend. In veel landen in Afrika, Midden-Amerika en Azië komen allerlei soorten amaranthus voor waarvan het blad een zeer geliefde bladgroente is. De bladeren worden gebruikt als een smaakvolle spinazie.  Ze bevatten wel meer calcium, ijzer en fosfor dan spinazie. In Nederland is het amaranthus blad bekend als Chinese of wilde spinazie. In China: Hinn Choy of Yin Tsoi. In Zuid-Amerika heet de groente: Telugu, Tampala, Callaloo of Quelite. In Maleisië: Bayam en in India: Kulitis, Thetakura Pappu.  In de Afrikaanse landen is de amarant bekend als Lenga, Mchicha en Efo Tete. De bloemen leveren een rode kleurstof waarmee eten of drankjes gekleurd kunnen worden.

amaranthusAmaranthus_tricolor

Als de bloemtrossen afrijpen is het zaad te oogsten. Amarantzaden zijn veel gezonder dan de ons bekende granen. Er zit bijv. 5 x meer ijzer in dan in tarwe en bevat 3 x zo veel vezels. De zaden zijn ook zeer olierijk waar een gezonde olie van te maken is. Voor de Inca’s waren de zaden een belangrijke voedselbron en de Azteken gebruikten de zaden voor de bereiding van rituele dranken en voedsel. Tegenwoordig worden de kleine zaadjes in Peru en Mexico gepoft en gemengd met siroop. Deze veel gegeten snack word in Mexico Alegrias genoemd en in Peru Turrones.  In Europa is het een goede graanvervanger in een glutenvrij dieet en ook de net ontkiemde zaden, als spruitgroente, zijn gezond en voedzaam. Als dat nog niet genoeg is kan je uit gefermenteerde zaadjes bier brouwen.

amaranth zaad

Amaranthus is dus behalve decoratief in tuin of boeket, ook een heel voedzaam gewas wat, zelfs in zeer droge omstandigheden, goed kan groeien.

bron: http://www.warenwelenwee.nl/agf_amarant.html

Plant: Kochia scoparia

Gisteren, tijdens het geven van een rondleiding in de PolycultuurTuin van MergenMetz, die dit jaar aangeplant is met allemaal eetbare planten, vroeg Emile van der Staak, Chef van Restaurant ‘De Nieuwe Winkel’ in Nijmegen of we in de tuin ook een varen hadden staan waarvan de zaden eetbaar zijn. Nu hebben varens geen zaden maar sporen dus vroeg ik of hij misschien de Latijnse naam van de plant wist. Latijnse naam was niet bekend maar de zaden staan bekend onder de naam Land kaviaar of onder de Japanse naam Tonburi.  Verder zag Emile op z’n mobiel de naam zomer cipres staan en die naam deed me een belletje rinkelen. Zomercipres is namelijk geen varen maar een eenjarige plant, familie van de Ganzenvoet (Chenopodiaceae): de Kochia scoparia

Kochia is een plant die een beetje conifeerachtig groeit en zo’n 60 tot 90 cm hoog word, het decoratieve van deze plant is dat in de herfst de plant felrode tinten krijgt. Kochia komt van oorsprong uit de grazige steppen, in het zuiden van Rusland en is door vroege immigratie naar de prairies van midden Amerika gebracht. In het begin was Kochia waarschijnlijk een voedselplant en pas veel later aangeplant in de siertuin.

Kochia staat ook bekend als een van de Tumbleweeds die je vaak ziet in Western films. (De ander is  Salsola kali, Loogkruid, ook vanuit Rusland.) Dorre pruiken die door de verlaten stoffige straten van een oud western stadje waaien. Nu is dat een mythe, bedacht door Hollywood want rond 1900 kwam de Kochia en de Salsola nog helemaal niet voor in het Wilde Westen. Veel later gebruikte de Navajo indianen de Kochia  als voedergewas voor hun schapen en in het wild worden de zaden gegeten door herten, prairiehonden en vogels.  Verspreiding van de zaden gebeurt door middel van …. het tuimelen, tumbleweed.

Kochia bladeren en de jonge scheuten zijn eetbaar en worden gekookt. De zaden hebben een textuur vergelijkbaar met kaviaar, vandaar de naam ‘landkaviaar’. In Japan is het een delicatesse en wordt het ‘Tonburi’ genoemd. De zaden worden gedroogd, gekookt en dan voor een dag in koud water geweekt. Daarna worden de zaden door de handen gewreven om de buitenste huid te verwijderen. De zaden zijn glanzend zwart – groen.

tonburi. kochiaKochia scoparia groenKochia scoparia

Plantinformatie

  • Naam:             Kochia scoparia,Bassia,zomercipres,tumbleweed,landkaviaar,Tonburi
  • Kleur:              Groen in herfst naar rood verkleurend
  • Hoogte:           50 tot 100 cm
  • Bodem:           Doorlatende grond
  • Type:               Eenjarig
  • Standplaats:    Zon
  • Toepassing:     Borderplant

Planten in cultuur zijn zachter en voller dan de planten in het wild en doordat de planten pas laat in de zomer gaan bloeien zal de plant bij ons niet tot nauwelijks zaad maken.

 

 

 

 

Plant: Allium – Look

Allium, in Nederland Look genoemd, komt verspreid voor in gematigde streken van het noordelijk halfrond.  Het geslacht Allium bestaat uit zo’n 800 tot 1000 species en cultivars. Vele soorten allium hebben ondergronds een bol maar andere soorten vormen een verdikte wortel (schacht). De kleinbollige alliums maar ook de alliums die een verdikte wortel vormen, zijn zeer geschikt voor verwildering. De alliums met grovere bollen kunnen meerdere jaren in de grond blijven.

Alliums hebben een goed gedraineerde grond nodig. De meeste vragen een zonnige plek maar sommige kunnen in de halfschaduw groeien. Alliums bloeien meestal in de voorzomer en kunnen goed gecombineerd worden in de tuin. De soorten variëren in hoogte van 10cm tot 1,5M.

Behalve de sierwaarde van vele alliums kan je veel look soorten ook eten zoals: de ui (Allium cepa), knoflook (Allium sativum),  prei (Allium porrum) en de bieslook (Allium schoenoprasum) en de in ons land verwilderde Daslook (Allium ursinum).

Allium ursinum

Andere mooie kleinbloemige looksoorten die, zowel mooi en makkelijk in de tuin groeien, als lekker zijn om te eten zijn bijv.: Allium cernuum, Allium moly,  Allium carinatum, Allium tuberosum (knoflook bieslook of chinese bieslook) en Allium triquetrum (Driekantig look).

.

Allium cernuumAllium molyAllium carinatumAllium tuberosumAllium triquetrum

 

Zet ook eens de oerprei  (Allium ampeloprasum var. bulbiferum) in je border of de St.Jans ui (Allium fistulosum var. bulbifera) en de Stengelui (Allium fistulosum). Lekker en mooi! Vooral in een eetbare tuin mogen verschillende soorten allium niet ontbreken

Allium fistulosum

Plant:Koningslinde

Linde – Tilia europaea

Koningslinde

Afgelopen week zijn er met de Nationale Boomplantdag weer veel bomen geplant. Ter gelegenheid van de komende troonswisseling zijn er dit jaar ook veel  linde bomen geplant.

Een lindeboom is een echte herdenkingsboom en sinds het ontstaan van het Nederlandse Koningshuis is het een traditie om bij elke troonswisseling een zogenoemde Koningslinde te planten.

De Koningslinde is een cultivar van de Hollandse linde de Tilia europaea ‘Pallida’. De linde komt al eeuwen lang voor in ons land en kan meer dan duizend jaar oud worden. De linde werd en word veel aangeplant in parken en lanen. De Hollandse linde kan nogal veel last hebben van luis. De luis scheidt honingdauw af, een suikerhoudend vocht, waarop weer schimmels groeien zoals roetdauw. Deze honingdauw drupt van de lindebomen en zorgt ervoor dat alles wat eronder staat bedekt wordt met een plakkerig laagje. Tilia cordata, de kleinbladige linde en Tilia tomentosa, de zilverlinde hebben hier minder last van.

Als lei- of knotboom kan de boom voor de nodige schaduw zorgen of bescherming bieden tegen inkijk. De linde heeft frisgroen blad en in de maanden juni- juli bloeit de linde met heerlijk geurende bloemen. Deze bloemen bevatten veel nectar en worden druk bezocht door hommels en bijen.

Tilia cordata

De lindebloesem honing is bekend en veel mensen weten dat je van de bloesem lekkere thee kunt maken. Maar ook het zoete sap kan je in het voorjaar tappen en drinken of er siroop van maken. Zelfs de jonge bladeren van de linde, vooral van de Tilia cordata en de Tilia platyphyllos, kunnen gegeten worden. Het jonge blad word door permaculturisten gebruikt in salade of als vervanging van sla.

Een mooie linde voor in de tuin is de Tilia henryana, gewimperde linde of Chinese linde. Deze linde blijft relatief laag, circa 4 tot 5 meter. Opvallend aan deze linde is dat het blad roze tot roodbruin uitloopt en vervolgens naar groen verkleurt. De bloeitijd van de Tilia henryana is eind juli-augustus en ook deze wordt dan veel bezocht door de hommels en bijen. In de PolycultuurTuin van Mergenmetz is deze linde aangeplant en zo gauw de eerste blaadjes verschijnen zullen we kijken of ze lekker zijn.

Tilia henryana