Zaterdag 23 juni ben ik natuurlijk aanwezig bij het leuke tuinevenement van Mergenmetz, Het St. Jansfeest. St. Jan is een belangrijke datum voor de natuur en tuin en wordt gevierd rond de langste dag. Wie St. Jan was lees je hier .
Welke planten neem ik mee?
Voor verkoop op 23 juni neem ik een aantal mooie en smaakvolle planten mee. Bijna allemaal vaste planten, eigen biologisch kweek en een paar smaakvolle 1- jarige.
Agastache cana ‘Heather Queen’- Dropplant
Apios americana – Amerikaanse grondnoot
Campanula lactiflora – Klokjesbloem
Hablitzia tamnoides – Kaukasische rankspinazie
Ligusticum scoticum – Schotse lavas
Mertensia maritima – Oesterblad
Salsola soda – Monniksbaard, Italiaanse zeekraal of Agretti
Silaum silaus – Weidekervel voor natte voedselrijke grond
Oxalis tuberosa – Oca
Tagetes minuta – Huacatay, Black Peruvian Mint
Zingiber mioga – Mioga gember
Tot zaterdag 23 juni op het St. Jansfeest van Mergenmetz!
In 2012 las ik op de site van Mergenmetz het verhaal van hun nieuw aan te leggen eetbare bostuin. Hierin vroegen ze, na afzeggen van anderen, of er iemand kon meedenken aan een beplantingsplan. Ik heb hierop gereageerd en na een gesprek ben ik het avontuur aangegaan. Hoe de start verder gegaan is kan je hier lezen.
Het beplantingsplan
De winter van 2012-2013 heb ik gewerkt aan het beplantingsplan, rekening houdend met de ligging van de tuin, de grondsoort en de voor mij nog nieuwe permacultuurprincipes. In De Eetbare Siertuin van Mergenmetz ben ik uitgegaan van een ontworpen ecosysteem gebruikmakend van meerjarige, eetbare planten. Behalve eetbaar groeien er ook heilzame planten en nutsplanten. Nutsplanten zijn, in deze tuin, planten die stikstof binden of diep wortelen en zo mineralen uit de diepere grondlagen naar boven brengen. Door mulchen met deze planten of na afsterven in de herfst komen deze stoffen vrij voor de andere planten in de tuin.
Plantenlijsten en combinaties maken
Op papier kwam daar een plantenlijst uit waarna ik het beplantingsplan verder ben gaan uitwerken. Met het maken van plantcombinaties moet er rekening gehouden worden met de groeiomstandigheden zoals lichtbehoefte, groeiwijze van planten zoals polvormig, zodevormig, uitlopers e.d. De keuze van grondsoort is een gegeven. Verder waren er natuurlijk richtlijnen van Buro Harro waar rekening mee gehouden moest worden. Waar konden bijv. bomen en struiken staan en welke hoogte van beplanting op sommige plekken i.v.m. bijv. zichtlijnen.
Uitgangspunt plantcombinaties
Mijn uitgangspunt voor de plantcombinaties is om zoveel mogelijk tuinplanten uit land van oorsprong bij elkaar te zetten. Dus Aziatische planten, Mediterrane planten, planten uit Midden- Amerika, Europese en natuurlijk, onze inheemse beplanting. De geselecteerde planten zijn dus allemaal geschikt op zandgrond in zon of halfschaduw. De hoeveelheid schaduw voor de echte bosbeplanting is beperkt en een voldoende humuslaag om vocht vast te houden begint nu na 5 jaar pas een beetje te ontstaan. We hebben bij aanvang geen tot weinig grondverbetering toe gepast, ook al stond er in de vorige oude tuin grote groepen rododendron en taxus die nagenoeg geen humus opleveren. Hier hadden we achteraf meer rekening mee kunnen houden.
Bomen en Heesters
Er groeien nu zo’n 63 soorten bomen en struiken in de tuin. Ze zijn allemaal goed aangeslagen en groeien redelijk tot goed. Benieuwd welke? Kijk hier. Omdat de Eetbare Siertuin groot is (zo’n 1500m2 ) kunnen hier aardig wat bomen en struiken geplant worden. In een aantal oude grote bomen laten we klimmers groeien. Wij hebben hiervoor gekozen om zo een natuurlijke uitstraling van de tuin te houden. In je eigen tuin kan dit natuurlijk prima een trellis of pergola zijn.
Geen bos nodig om een eetbare tuin te maken.
Vaste planten
In de tuin is de hoeveelheid vaste planten met 1- en 2-jarige, qua aantal het grootst, 142 soorten. Je hoeft echt geen bos aan te planten om aan permacultuur te doen. Eetbare planten kunnen ook hun oorsprong hebben van de Prairie, Steppe of Bloemenweide. Zelfs in de bergen en langs de kust groeien heerlijke eetbare vaste planten. De natuurlijke groeiplek en groeiomstandigheden van planten kan je veel informatie geven over of deze planten bij jou in de tuin kunnen groeien. Met de juiste plant op de juiste plek tuinier je met de natuur mee.
Onderhoud
Met de natuur mee tuinieren houdt niet perse in dat je geen onderhoud hoeft te plegen. Juist in het begin was ik daar meerdere dagen per week mee bezig. De beplanting was nog niet sluitend en bepaalde inheemse kruiden, kruiden die we eigenlijk niet in de eetbare tuin willen hebben, groeide net wat harder dan de ingeplante beplanting. Zo was er een overschot aan kweekgras, pispot, schapenzuring, kleefkruid, en zevenblad. Ik weet het, allemaal eetbaar of nuttig maar hun groeikracht is net wat te heftig ten opzichten van de andere planten. Wekelijks met de hand eruit halen voordat ze in bloei komen is nog steeds een terugkerende bezigheid. De plek waar deze planten wel mogen groeien is in het inheemse gedeelte en in de ruigte langs de randen van de tuin. Gelukkig is de Eetbare Siertuin daar groot genoeg voor.
Waar komen de planten uit de Eetbare Siertuin vandaan?
De meeste bomen en heesters komen van Plantentuin Esveld, een aantal van kwekerij Bulk en Lowgardens nurseries. De vaste planten van Kwekerij De Hessenhof, Puur Aroma. Een aantal niet gangbare vaste planten heb ik in de loop van de jaren zelf op gekweekt. Sowieso zaai ik ieder jaar weer interessante 1-jarige voor de herboristen of als nieuw uit te proberen eetbaar gewas. Zo hebben we al eens Quinoa, Sorghum, Landwier, Chia en Teff in de tuin gehad. Voor deze 1-jarige hebben we een apart stuk van de tuin gereserveerd. 1-jarige die zich zelf uitzaaien en de winter door komen mogen in de hele tuin staan.
Na 5 jaar
De komende jaren zal ik minder actief in de Eetbare Siertuin zijn en zal mijn rol meer begeleidend worden. Het opkweken van nieuwe eetbare vaste planten blijf ik voor de tuin doen. Wil jij helpen in deze interessante eetbare siertuin vol met permacultuur gewassen? Neem dan contact op met Norbert Mergen.
Wil je meer te weten komen over welke planten allemaal eetbaar zijn of wil je zelf een beplantingsplan met eetbare vaste planten. Volg dan eens een workshop ‘Maak je siertuin eetbaar’ of bel me eens voor afspraak. Anthonetta van Bergenhenegouwen 06-53573526
2017 wordt een botanisch jaar. In de Botanie, de plantkunde wordt de meerwaarde van planten onderzocht. Deze planten werden verzameld in de Botanische Tuinen. Nieuwsgierig naar planten en hun toepassingen? Bezoek in 2017 de Botanische Tuinen en De Eetbare Siertuin van Mergenmetz. Ga eens een hapje eten in bijv. De Nieuwe Winkel en let op je drankje tijdens een van de vele festivals komende zomer. Lees hier (1) en hier (2) meer over de botanische inspiratie van 2017
Hortus Haren
Botanie, plantkunde
De meerwaarde van planten is interessant. Een plant is meer dan alleen plant. Mijn interesse gaat, beroepshalve, uit naar de decoratieve waarde van de planten. De laatste jaren zijn daar de heilzame werking en welke planten eetbaar zijn bij gekomen. In de Oudheid werden veel bekende kruidachtige planten gekweekt als remedie tegen ziekten. Je vond deze planten in de kloostertuinen. De kruidentuin van het Openlucht Museum in Arnhem is 1 van de 24 Botanische Tuinen waar veel informatie te vinden is. Een andere is De Kruidhof in Friesland.
De medicinale kruidentuin van Karel de Grote. In het Openlucht Museum
Kwekerijen en tuinen vol smaakvolle planten
In Doorwerth ligt de Eetbare Siertuin van Mergenmetz ( een voedselbos). Ik verzorg daar al jaren de tuin, vol met bekende tuinplanten. Alle planten in deze tuin zijn eetbaar. De bloemen, bladeren, zaden, wortel en/of vruchten. Ieder jaar probeer ik de collectie eetbare planten aan te vullen. Ik kweek ze zelf of ik bezoek speciale kwekerijen. De tuin in Doorwerth is in het voorjaar en zomer regelmatig open. In 2017 gaan we weer leuke activiteiten organiseren. Houd de agenda in de gaten. Ben je op zoek naar eetbare planten? Kom dan eens langs. Een klein aantal gekweekte planten heb ik voor de verkoop. Voor heesters en bomen met meerwaarde kan je goed terecht bij kwekerij Lowgardens en bij kwekerij Arborealis.
Kwekerij De Hessenhof
Afgelopen zomer heb ik voor Hans & Miranda Kramer van kwekerij De Hessenhof in Ede hun sortimentslijst doorgelopen om uiteindelijk van zo’n 500 planten te beschrijven wat eetbaar is. Deze informatie komt in de loop van 2017 op hun website beschikbaar. De Hessenhof is een biologische vaste plantenkwekerij.
In een voedselbos horen vaste planten thuis in de kruidlaag. Het sortiment van Hans en Miranda bevat een groot aantal planten geschikt voor de schaduw en halfschaduw. Is je tuin niet groot genoeg voor een bos? Geen probleem, een voedseltuin zonder bomen kan ook. Op de kwekerij zijn (eetbare) planten te vinden die hun oorsprong hebben uit een weide of een prairie. Belangstelling voor wat allemaal mogelijk is in je eigen tuin? Ga dan eens mee naar De Hessenhof. Voor een rondleiding en/of volg een cursus Beplantingsplan voor een eetbare siertuin bij me. Kan je alles voor een botanische keuken uit je eigen tuin oogsten. De eerst volgende workshop ‘Maak je siertuin eetbaar’ is 25 maart 2017. Lees er meer over en meld je hier aan. Bij voldoende belangstelling kunnen we een week later naar De Hessenhof.
2017, een botanisch jaar in de keuken. Al eens siroop van dennennaalden, viooltjes of seringen in je cocktail gehad? Dahliaknol of scheuten van de hosta gegeten? In 2017 gaat er meer gekookt worden met, voor ons bekende, tuinplanten. De inspiratie voor keuken en drankjes komt uit de botanische tuinen.
In de horeca wordt behalve met groente en kruiden steeds vaker gewerkt met planten, bloemen en kruiden uit de natuur. Wildplukken wordt door steeds meer mensen gedaan, voor de horeca maar ook voor eigen gebruik. Door de bloeiende belangstelling voor voedselbossen waar, in verschillende lagen, bekende en onbekende fruit en notenbomen, struiken en kruidachtige planten groeien, ziet ook de horeca meer mogelijkheden voor deze ‘nieuwe’ smaken. Een restaurant die in Nederland de Botanische keuken op de kaart zet is De Nieuwe Winkel in Nijmegen. Wil je thuis in je keuken aan de gang met eetbare wilde planten?Schaf dan eens een kookboek aan van bijv. Marion de Kort over Eetbare Wilde Planten. Op de site van Mergenmetz vindt je meer boeken en recepten met de oogst uit de Eetbare Siertuin.
Er worden niet alleen gerechten gemaakt met deze nieuwe smaken maar ook in drankjes, cocktails en siropen wordt geëxperimenteerd met kruiden, fruit en specerijen. Dit is niet echt vernieuwend. In de Oudheid werden veel bekende kruidachtige planten gekweekt als remedie tegen ziekten. In het eten maar vooral ook in alcohol, als drankje gedronken. Vooral in Duitsland is de Schnapps bekend, sterke drank met kruiden of vruchten. In Engeland heb je de gin en jenever in Nederland. Jenever wordt van jeneverbessen en alcohol gemaakt en de Engelsen maakte van jenever een gin, alcohol met ‘botanicals’. Botanicals is een verzamelnaam voor alles wat plantaardig is en gedistilleerd kan worden. Dit kunnen bloemen, zaden, wortels en kruiden zijn.
Op zoek naar inspiratie? Dit boek beschrijft een groot aantal planten en mogelijkheden.Voor alcoholvrije cocktails
Flowerpower in het glas
Het leuke is dat je zelf ook aan de gang kan gaan om deze drankjes of cocktails te maken. Presenteer ze met verse bloemen en kruiden in een glas. Dat kan met alcohol maar ook zeker zonder. In Nederland maakt De Bloesembar de mooiste en lekkerste drankjes, waar er maar wat te vieren valt. Kwekerij de Bierkreek levert zijn biologisch gekweekte rozen aan een distillateur die er een Dutch Rose Gin van maakt. In Engeland zijn er al meer mensen en bedrijven die dit soort drankjes maken en serveren. Een naam die ik tegenkwam is Seedlib , The world’s first non-alcoholic spirits. Een volwassen alcoholvrij drankje waarmee lekkere cocktails gemaakt kunnen worden. Gedistilleerd in oude koperen potten zoals Apothekers het vroeger deden. Het bedrijf gaat komende Chelsea flowershow meedoen met een tuin. Hieronder zie je alvast hoe de tuin eruit gaat zien.
De volgende keer vertel ik waar deze planten gekweekt worden want smaakvolle planten horen gewoon thuis in iedere tuin.
Volgende keer: 2017 gaat een botanisch jaar worden (3). Kwekerijen met smaakvolle planten.
Safran ( Frans, Duits), Zafferano (Italiaans), Açafrão (Portugees), Azafrán (Spaans), Fan hong hua (Chinees), Ya faran ( Thais).
De crocus sativus is een bolgewas uit de lissenfamilie (Iridaceae). Deze krokus bloeit, niet zoals de meeste krokussen in het voorjaar maar, in het najaar. Safraankrokus komt in het wild niet voor maar is waarschijnlijk zo’n 4000 jaar in de late bronstijd ontstaan als een mutatie uit een crocus cartwrightianus, een krokus soort die in Griekenland in het wild voorkomt. Op Kreta en in Griekenland werd saffraan dus al in de oudheid gekweekt en was een belangrijk specerij en een oranje-gele kleurstof. De naam saffraan is afgeleid van het Arabische woord voor geel: zafarán of za’fran. Vanuit Griekenland is saffraan verspreid naar Egypte, Perzië en door Alexander de Grote met zijn troepen naar Azië gebracht. Bij de val van het Romeinse Rijk, werd de saffraan teelt door de Moren naar Europa gebracht, eerst in Spanje en later in Frankrijk en Zuid-Italië. Verdere geschiedenis kan je hier lezen.
Fresco Aktrotiri Griekenland foto: wikipedia
Saffraan in eigen tuin
Saffraankrokus groeit in kalkrijke, droge grond. Het liefst heeft de saffraan hete, droge zomers nodig en koude winters. Onze nazomers/najaar zijn meestal te nat en te koud maar afgelopen jaren hebben we een droge nazomer gehad en in De Eetbare Siertuin van MergenMetz kwamen de krokussen in bloei. Wil je het zelf ook proberen, de krokussen zijn zeer geschikt om in potten te kweken. Potten zijn makkelijker op een zonnige droge plek in de tuin te plaatsen en met de juiste grond te vullen. Vanwege de late bloei zullen de bijen je ook dankbaar zijn als ze in je tuin groeien. In landen zoals India, Iran, Italië, Marokko en Spanje wordt op grote schaal Saffraan gekweekt.
Saffraan oogst
Hoe oogst je je eigen Saffraan?
Saffraan bloeit, in 1 tot 2 weken, eind oktober, begin november. De bloemen openen vroeg in de ochtend bij zonsopgang en omdat de bloem snel verwelkt moeten ze voor 10:00 uur geoogst worden omdat ze anders hun aroma en kleur verliezen. (Hopelijk regent het niet rond de periode dat ze in bloei staan anders zorg dat de pot onder een afdakje op een zonnige plaats staat.) Je kan de bloem oogsten en daarna de stempels (die 3 bruin/oranje draden) eruit halen. De stempels moeten vervolgens gedroogd worden omdat ze een hoge vochtigheidsgraad hebben. Je kan ze ouderwets roosteren op een fijnmazige rooster boven een vuurtje maar het kan ook in de oven. Lees hier meer over het drogen.
Saffraan
Waarom is saffraan duur?
Om 1 kilogram saffraan te oogsten zijn ongeveer 85.000 bloemen nodig. De stempels worden handmatig geoogst en ‘geplukt’ en is zeer arbeidsintensief. Door het roosteren krijgen ze hun bekende uiterlijk maar er blijft maar 20% over van het gewicht van de verse stempels, een kilo stempels levert dus 200 gram saffraan voor consumptie.
Gebruik in de keuken:
Saffraan smaak is zoetig en een beetje hooi achtig maar wordt vooral in gerechten gebruikt voor de geel/oranje achtige kleur die saffraan afgeeft. Saffraan wordt in verschillende wereldkeukens gebruikt. De Perzische, Indiaanse, Arabische, Turkse maar ook de Europese keuken. Bekend is de Paella uit Spanje en de Bouillabaisse uit Frankrijk. In India zit het vaak in de rijst en curry gerechten. De kleurstof wordt ook gebruikt in de productie van boter, kaas en de patisserie, sauzen en likeuren.
Voor een “goedkopere” gele kleur in de gerechten worden ook andere plantaardige vervangers gebruikt bijvoorbeeld Safloer ( Carthamus tinctorius), Annatto ( Bixa orellana) en Geelwortel – Koenjit ofwel Kurkuma ( Curcuma longa) gebruikt. Behalve dat ze gerechten een kleur geven wordt Saffraan ook als weefsel kleurstof gebruikt in India en China.
Saffraanteelt in Spanje maakt op dit moment weer een comeback nadat het een aantal jaren geleden, vanwege het arbeidsintensieve werk en de groeiende welvaart, bijna verdwenen was. Vroeger werd met de opbrengst van de teelt een bruiloft betaald, gespaard voor een huis of luxe goederen. In de huidige Spaanse economie is elke verdienste weer meegenomen. Via YouTube kwam ik dit filmpje tegen een Documentary filmed by Adeline and Robert Royal, 2010.
Een nieuw filmpje van Jitske Jonkman, filmmaker en verslaggever bij TriggerFilm en de maker van Slow Foodies. Eerdere filmpjes zijn begin van de lente gemaakt, deze midden in de zomer. Norbert en ik vertellen hier over Stengelsla, Knopkruid en Mioga gember. Meer weten over wat er allemaal in onze tuin groeit en bloeit? Loop dan eens mee tijdens onze rondleiding op 29 augustus of op 19 september. Aanmelden kan hier
Het voorjaar is de tijd voor vroeg bloeiende planten die onder bladverliezende bomen en struiken groeien. Ze worden ook wel bosplanten en stinzenplanten genoemd. Een aantal van deze planten zijn eetbaar. De bekendste is natuurlijk de daslook (Allium ursinum) maar ook de kraailook (Allium vineale), de grote bosaardbei (Fragaria moschata) en het bosaardbeitje zijn bekend, net als de sleutelbloemen. Dat van de adderwortel (Persicaria bistorta) het jonge blad gegeten kan worden en van de kuifhyacint (Muscari comosum) en tijgerlelie (Lilium martagon) de bollen eetbaar zijn is minder bekend.
Primula veris en Fragaria vesca
Dit voorjaar wordt er een tuin (ontwerp buro harro) aangeplant waar ik, voor een gedeelte het beplantingsplan heb gemaakt met een grote variatie aan bos- en stinzenplanten. Van een aantal van deze planten pluk je in het voorjaar de jonge uitlopers of het jonge blad. Sommige eet je rauw, anderen moeten even gekookt worden. Ze zijn rijk aan vitaminen en mineralen. Bloedzuring, verschillende primula’s, maartse – en hoornviooltjes, eendagslelie’s, japans hoefblad en de struisvaren, maar ook hondstand en valse salomonszegel komen in de tuin.
Beplantingsplan Stinzetuin Erve Kolkenstein
Een aantal van deze tuinplanten komen van oorsprong uit Japan. In Japan gaan of gingen de bewoners in het voorjaar erop uit om jonge scheuten van verschillende planten te oogsten, in Japan noemen ze dit wildplukken ‘Sansai’, letterlijk: Groenten uit de bergen. Tegenwoordig gaan de meeste japanners voor deze planten de bergen niet meer in, ze wonen ver weg in de stad, ze kopen het in de supermarkt. Helaas verdwijnt er veel kennis over de eetbare planten door de vergrijzing van de bevolking en het wegtrekken van jonge mensen uit de bergdorpen. Hosta, Japans Hoefblad, Struisvaren, Eendagslelie en Duivelswandelstok worden geplukt maar ook de bekende paardenbloem, de gewone melkdistel en vogelmuur worden zowel hier in Europa als door de japanners geplukt en gegeten.
Japans hoefblad – Petasites japonicus
Terug naar het beplantingsplan, in deze tuin komen verschillende planten waarvan de smaken weer ontdekt moeten worden. Vergeten groenten, kruiden, vruchten, knollen en zaden die het verleden van onze Europese keuken naar boven halen maar ook nieuw te ontdekken smaken uit de Oosterse wereld en planten en kruiden die door de oorspronkelijke bewoners van Noord- en Zuid-Amerika geplukt en gegeten werden en nu weer ontdekt worden. Voor al deze, vaak bekende, tuinplanten is het wel raadzaam om te checken welke delen eetbaar zijn en in welke tijd van het jaar ze geoogst kunnen worden.
Natuurlijk moeten ze wel biologisch gekweekt zijn!
