Home » herfst

Tag: herfst

Plant eens een noot in de tuin

 

Bij mij thuis nemen mijn zonen en ik de laatste jaren zo tegen 4 uur een klein bakje gemengde noten, ongezout, al dan niet aangevuld met gedroogde cranberry’s. Lekker, en volgens de nieuwe richtlijnen Goede Voeding, gezond en een goede aanvulling op de bekende schijf van vijf. Er zijn noten die uitstekend groeien in Nederland en ze zijn ook onmisbaar in een Eetbare Siertuin of Voedselbos.

Wat is een noot?

Een noot is botanisch gezien een enkelvoudige dopvrucht, een droge vrucht met één zaad waarvan de vruchtwand een steenachtige of houtachtige omhulsel is die bij rijpheid zeer hard wordt. Echte noten zijn: beukennootje, hazelnoot, tamme kastanje en de eikel.

Andere vruchten en zaden die als “noten” bekend staan maar dat niet in de botanische betekenis zijn, zijn bijvoorbeeld de volgende: walnoot is een steenvrucht, amandel is het zaad van een steenvrucht, pistache, een zaad en de pinda is een peulvrucht.

noten

Welke noten zijn nu geschikt voor in een (stads)tuin?

corylus botanisch  prunus botanisch  walnoot botanisch

 

Amandel

Amandelen ( Prunus dulcis syn. Prunus amygdalis) hebben veel warmte nodig en geen nachtvorst in het voorjaar om goede vruchten te krijgen. Van oorsprong komen amandelbomen uit het oostelijke Middellandse zeegebied. In Nederland kan je het beste resultaat krijgen met een in Nederland gevonden ras ‘Robijn’. ‘Robijn’ is geen zuivere amandel maar een kruising van een amandel en een perzik. De meeste zoete amandelnoten die in de winkels verkrijgbaar zijn komen uit de VS, Spanje en Italië. De boom wordt afhankelijk van zijn onderstam zo’n 3 tot 4 meter groot. Plant de boom op een zonnige plaats in de tuin en voor een rijkere vrucht opbrengst is het beter om een andere bestuivende amandelsoort erbij te planten, bijvoorbeeld ‘Ferragnes’.

Vrucht en zaden met daarin de amandel
Vrucht en zaden met daarin de amandel

 

Hazelnoot

Een noot die makkelijker groeit in Nederland is de hazelnoot. De hazelnoot ofwel hazelaar ( Corylus avellana) is van oorsprong in heel West-Europa te vinden. De hazelaar groeit uit tot een grote, vaasvormige heester maar is goed als een boom te snoeien. Waarom er zo weinig hazelnoten geplant worden weet ik niet want als je hazelnoten in de keuken nodig hebt en je moet ze kopen dan zijn ze behoorlijk aan de prijs. De inheemse soort draagt niet zo rijk maar er zijn verschillende rassen ontstaan door selectie binnen de wilde hazelaar (Corylus avellana) en kruising met de Lambertsnoot (Corylus maxima) met grote, goed pelbare noten. De hazelaars zijn windbestuivers. De mannelijke katjes bloeien in januari – februari gelijktijdig met de kleine onopvallende, vrouwelijke bloemen. Om de vruchtopbrengst te vergroten wordt het aangeraden om meerdere hazelaars bij elkaar in de buurt aan te planten (kruisbestuiving). De meeste hazelnoten voor consumptie worden geteeld in Zuid-Europa en Turkije, maar ook in Nederland zijn enkele professionele hazelnootkwekers.

Hazelnoot - Corylus avellana
Hazelnoot – Corylus avellana

 

Walnoot

En dan de walnoot (Juglans regia) ook zo’n lekkere gezonde noot die in Nederland kan groeien. De boom werd vaak geplant op het boeren erf omdat de geur van het blad muggen en vliegen doet wegjagen. De boom komt van oorsprong uit  de regio Kirgizië, Oezbekistan en Kazachstan. In de Oudheid via de Zijderoute meegenomen naar Zuid-Europa en door de Romeinen verder door Europa verspreid. Een walnoot kan in ons land last krijgen van late nachtvorst. Het jonge net uitgelopen blad wordt dan helemaal zwart, zelfs de bloemknoppen kunnen bevriezen. Een walnoot is alleen zo groot voor in een gemiddelde stadstuin, tenminste dat dacht ik. Totdat ik de nieuwsbrief van De Smallekamp, kwekerij van bijzondere vruchtbomen, las en zo op hun site terecht kwam. In de lijst van walnotenproductierassen zag ik een paar dwerg vormen staan. De Juglans regia ‘Dwarf Karlik 3’ en de Juglans regia ‘Dwarf Karlik 5’ beide rassen vinden hun oorsprong in de Oekraïne waarvan de moederboom na 20 jaar een hoogte heeft van 2,30 meter met een kroonomvang van 1,80 meter. De ‘Dwarf Karlik 5’  is na 20 jaar zelfs iets lager 1,80 meter. Dit vond ik dus erg interessant om te lezen want deze walnotenboompjes kunnen waarschijnlijk ook in een pot gekweekt worden zodat je dus ook walnoten kan oogsten op je balkon of dakterras. Ze moeten wel allebei aangeplant worden want ze hebben elkaar nodig met bestuiven. Deze variëteiten zijn gepatenteerd en worden onder licentie veredeld door kwekerij De Achtplagen. Kwekerij De Smallekamp heeft het exclusief verkooprecht in Nederland. Kijk eens op hun website als je opzoek bent naar klein blijvende walnotenbomen of naar andere bijzondere notenbomen. Het is nu de tijd, voor het einde van het jaar, om notenbomen te planten. Een andere informatieve site is de site van Houtwal in België.

Mis je nu informatie over de tamme kastanje, koop dan eens De Tuin in Vier Seizoenen. In de herfsteditie heb ik samen met Norbert Mergen een artikel over de Castanea sativa geschreven. lees hier in pdf

Walnoot - Juglans regia
Walnoot – Juglans regia

 

foto’s: Wikipedia

Plant: Vossenbes

De Vossenbes staat op dit moment te pronken met zijn bessen in de eetbare siertuin. De rode bosbes of vossenbes (Vaccinium vitis-idaea) is een plant uit de heifamilie (ericaceae), hij wordt tussen de 10 en 40 cm groot, groeit compact en is groenblijvend. Ze groeien op zonnige en droge standplaatsen op zure,schrale grond en verdragen schaduw.

De Vossenbes is een geliefde vrucht in Noord- en Centraal-Europa vooral in de Scandinavische landen,Duitsland en Polen. Van de vrucht wordt compote gemaakt, die lekker is bij wildgerechten. Rauw zijn ze vrij zuur en wrang. De vruchten bevatten veel gezonde stoffen zoals vit. C, vit. B1, vit.B2, Vit. B3 en bèta caroteen en mineralen als kalium, calcium, magnesium en fosfaat.

Hier in Nederland worden ze rond deze tijd volop aangeboden bij tuincentra en bloemisten vanwege hun uiterlijk. De rode glanzende vruchten, met hier en daar nog een wit bloemetje, steken mooi af bij de donkergroene bladeren. De vruchten blijven er lang aanzitten en de plant is goed te combineren met andere najaarsplanten zoals een chrysant, winterbloeiende violen en heide. Zet de plant wel buiten evt. op je tuintafel want in huis verdroogt de plant natuurlijk snel. Omdat de plant van nature op zure, schrale grond groeit kan de vossenbes niet in de kleigrond geplant worden. Beter is om ze dan in een grote pot te planten gevuld met rododendrongrond. Bekende soorten die aangeboden worden zijn de ‘Koralle’, ‘Red Pearl’ en ‘Miss Cherry’.

Vaccinium vitis-idaea Vaccinium vitis-idaea

Een andere bekende van de bloemist is het appelblad of shallon blad (Gaultheria shallon) . Dozen vol heb ik als bloemist verwerkt, sterk en stevig blad, als basis voor boeketten.

Deze gaultheria is een andere plant uit de heifamilie en  vind je ook in de eetbare siertuin vanwege de vruchten die aan de plant groeien. De vruchten rijpen van september tot oktober. Het is een groenblijvende struik die goed te gebruiken is als bodembedekker, de plant maakt worteluitlopers,  op schaduwrijke plaatsen.  Hoogte van de plant is 60 tot 80 cm hoog. Van de gaultheria shallon zijn de donkere blauwe bessen eetbaar en van de jonge bladeren kan thee gezet worden. Onze planten hebben dit jaar nog geen bessen gevormd dus moeten we nog even wachten met het proeven.

Gaultheria shallonGaultheria shallon  

De vossenbes is niet de enige uit de Vaccinium familie in de eetbare siertuin.  Er groeien ook een aantal Amerikaanse bosbessen, cranberry’s, grootbladige bosbes en een veenbes. Zelfs de echte inheemse bosbes is in de tuin te vinden.

Plant: Kochia scoparia

Gisteren, tijdens het geven van een rondleiding in de PolycultuurTuin van MergenMetz, die dit jaar aangeplant is met allemaal eetbare planten, vroeg Emile van der Staak, Chef van Restaurant ‘De Nieuwe Winkel’ in Nijmegen of we in de tuin ook een varen hadden staan waarvan de zaden eetbaar zijn. Nu hebben varens geen zaden maar sporen dus vroeg ik of hij misschien de Latijnse naam van de plant wist. Latijnse naam was niet bekend maar de zaden staan bekend onder de naam Land kaviaar of onder de Japanse naam Tonburi.  Verder zag Emile op z’n mobiel de naam zomer cipres staan en die naam deed me een belletje rinkelen. Zomercipres is namelijk geen varen maar een eenjarige plant, familie van de Ganzenvoet (Chenopodiaceae): de Kochia scoparia

Kochia is een plant die een beetje conifeerachtig groeit en zo’n 60 tot 90 cm hoog word, het decoratieve van deze plant is dat in de herfst de plant felrode tinten krijgt. Kochia komt van oorsprong uit de grazige steppen, in het zuiden van Rusland en is door vroege immigratie naar de prairies van midden Amerika gebracht. In het begin was Kochia waarschijnlijk een voedselplant en pas veel later aangeplant in de siertuin.

Kochia staat ook bekend als een van de Tumbleweeds die je vaak ziet in Western films. (De ander is  Salsola kali, Loogkruid, ook vanuit Rusland.) Dorre pruiken die door de verlaten stoffige straten van een oud western stadje waaien. Nu is dat een mythe, bedacht door Hollywood want rond 1900 kwam de Kochia en de Salsola nog helemaal niet voor in het Wilde Westen. Veel later gebruikte de Navajo indianen de Kochia  als voedergewas voor hun schapen en in het wild worden de zaden gegeten door herten, prairiehonden en vogels.  Verspreiding van de zaden gebeurt door middel van …. het tuimelen, tumbleweed.

Kochia bladeren en de jonge scheuten zijn eetbaar en worden gekookt. De zaden hebben een textuur vergelijkbaar met kaviaar, vandaar de naam ‘landkaviaar’. In Japan is het een delicatesse en wordt het ‘Tonburi’ genoemd. De zaden worden gedroogd, gekookt en dan voor een dag in koud water geweekt. Daarna worden de zaden door de handen gewreven om de buitenste huid te verwijderen. De zaden zijn glanzend zwart – groen.

tonburi. kochiaKochia scoparia groenKochia scoparia

Plantinformatie

  • Naam:             Kochia scoparia,Bassia,zomercipres,tumbleweed,landkaviaar,Tonburi
  • Kleur:              Groen in herfst naar rood verkleurend
  • Hoogte:           50 tot 100 cm
  • Bodem:           Doorlatende grond
  • Type:               Eenjarig
  • Standplaats:    Zon
  • Toepassing:     Borderplant

Planten in cultuur zijn zachter en voller dan de planten in het wild en doordat de planten pas laat in de zomer gaan bloeien zal de plant bij ons niet tot nauwelijks zaad maken.